Hasan KARLITAŞ

Geçtiğimiz hafta, Kalkanlı köyündeki anıt zeytin ağaçlarının alev alev yanmaları, içimizi de yaktı… Asırlardır yaşama direnen ağaçların, böylesi bir katliama kurban gitmesi, kabul edilemez. Geçtiğimiz ay, ülkemizin yaşayan en yaşlı canlılarından olan Mağusa’daki, Anıt Cümbez Ağacımız için ülkemizi ziyaret eden ve DAÜ'de bir konferans veren, Ağaç Uzmanı Prof. Dr. Ünal Aşan, Kalkanlı Anıt Zeytin Ağaçları'nın, resmi kayıtlarda belirtildiği gibi 800 yıllık değil, en az 1500 yıllık olduklarını açıklamıştı. Benim de sürekli olarak ziyaret ettiğim, Özel Çevre Koruma ve Natura 2000 kapsamındaki,  anıt zeytin ağaçların, bazılarının böylesi bir tedbirsizlikle yanmaları, bir çok doğa sever gibi beni çok etkiledi. Gruplarla, onları her ziyaret edişimizde, ‘’ Sevgi ve Saygı Çemberi ‘’ yaparak, zeytin ağaçlarına fazlasıyla hak ettikleri sadakati göstermeye çalışıyorduk…

Ağaçların Kralı Zeytin

Adamızın en önemli ağacı olan ağaçların kralı zeytin, yüzyıllardır değişik kültürlerden, farklı uygarlıklara ev sahipliği yapan ve Kıbrıs adasında yaşayan insanların, nesiller boyu devam ettirdiği vazgeçilmez alışkanlıklarının başında geliyor…

Zeytin ağacı, tarihin her aşamasında, ekonomik değeri ve günlük yaşamdaki öneminden dolayı, Akdeniz’de kurulan bütün uygarlıkların vazgeçilmez bir parçasını olmayı başardı. Kıbrıs ta bundan, fazlasıyla nasibini aldı.

Zeytin ağacı; kutsallığın, bolluğun, adaletin, sağlığın, gururun, zaferin, refahın, bilgeliğin, aklın, ölümsüzlüğün, arınmanın ve yeniden doğuşun, kısaca insanlık için en önemli erdem ve değerlerin sembolüdür. Zeytin ağacı barışın sembolüdür. Zeytin ağacının dünya üzerinde yetişen ve yetişmekte olan bütün ağaçların ilki olduğu söylenmektedir. Mısır, Yunan, Roma ve Anadolu medeniyetleri Zeytin ağacının nimetlerinden yararlanmıştır...

Çakistez

Çakıstez (yeşil zeytin), ise Kıbrıs’ta hem kahvaltıların, hem de yemek sofralarının en önemli parçalarından. Çakistez, henüz pişmemiş çiğ (yeşil) zeytinlerin toplanıp dövüldükten (kırıldıktan) sonra kendi suyunda bekletilmesi ile yapılıyor. Çakıstez, golyandro tohumları, kekik, limon, gannavuri (kenevir) zeytinyağı ve sarımsak eklenerek servis ediliyor. Hatif ekşimtırak tadı ile çakistez, sağlık ve lezzet sunuyor. Zeytinli bulla (Zeytinli bitta), zeytinyağlı salata ve zeytinyağlı yemekler de Kıbrıs mutfağında önemli yere sahip. Zeytin, Kıbrıs’ı ve dolayısıyla Kıbrıs’ta yaşayanları tarihin her döneminde etkilemiştir. Kıbrıs Cumhuriyeti bayrağını tasarlayan, İsmet Vehit Güney, bakır renkli Kıbrıs haritasının altına, zeytin dalları motifini yerleştirerek, bayrağa daha derin anlamlar yüklemiştir. Ülkemizde hem zeytin hem de Çakistez adına festivaller yapılıyor.

Zeytin ağacının yaratılış mitolojisi

Zeytin ağacı yeryüzüne bir armağan olarak gönderilmiştir. Eski Yunan’da tanrıların başı Zeus, insanlığa en değerli ve en yararlı armağanı veren tanrı ya da tanrıçanın yeni kurulan şehrin hükümdarı olacağını ilan eder. Bunun üzerine deniz tanrısı Poseidon, barış ile bilgelik tanrıçası Athena, mücadeleye girişirler. Poseidon, üç dişli çatalını bir kayaya saplar ve insanları uzak yerlere götürecek, savaşlar kazanacak olan “atı” yaratır. Athena ise mızrağını yere saplayarak bir “ZEYTİN ağacına” dönüştürür. Şehir halkı bu zeytin ağacının büyük bir zenginlik, bolluk ve bereketin kaynağı olduğuna karar verir ve Athena’nın onuruna şehre “Atina” adı verilir. Yunan ve Roma mitolojisine göre, tanrılar ve yarı tanrılar zeytin ağacının altında doğarlarmış. Atina Olimpiyatlarında başarılı olan sporcuların başına, zaferin simgesi olarak, zeytin yaprağından hazırlanmış taçlar takılırdı.

Kalkanlı köyündeki “anıt zeytin ağaçları”

Eski adıyla Gabudi (Kaputi)) veya Kalokhorio, şimdiki adıyla Kalkanlı’da zeytin ağacının, M.S. 1200’lü yıllarda Lüzinyanlar tarafından ekilmeye başlandığı, M.S. 1500’lü yıllarda Venedikliler tarafından ekimlerinin devam ettiği bilinen bölgeye “Anıt Zeytin Ağaçları” bölgesi ismi verilmiştir. Anıt zeytin ağaçlarının yer aldığı, Kalkanlı vadisinde yer alan, koruma altına alınmış, yaklaşık 2000 adet zeytin ağacı bulunuyor.. Ağaçların, yaklaşık 400’ü, 500 yaş ve üzerindedir. Bölgedeki en yaşlı ağaçlar 800 ve üzeri yaşlarda. Bölge NATURA 2000 adlı AB projesinin en önemli ayaklarından bir tanesidir. Diğer önemli özelliklerden biri de, bölgedeki 200 adet zeytin ağacının, Organik üretim yapılarak ICEA tarafından sertifikalandırılmasıdır. Aynı zamanda ilk yerli organik zeytinyağı 2006 yılında bu bölgeden çıkarılmıştır. Kalkanlı 218. Sulama Birliği adına Osman Kaş ve diğer duyarlı köylüler Kalkanlı Köyündeki anıt zeytin ağaçlarının korunması, bakımı ve turizme kazandırılması için çalışmalarını gönüllülük anlayışı ile yürütülüyor.  Kalkanlı zeytin ağaçları bölgesinde yer alan, isimlendirilmiş zeytin ağaçları, Ayios Mendilos Kilise kalıntıları, Ayios Nicolaos kilise kalıntıları, değirmen taşı kalıntıları, eski mağara kalıntıları, çeşitli çiçek ve orkide türleri, 900 tonluk su havuzu ve doğal pınar suyu bölgenin diğer önemli tarihi ve doğal güzellikleri arasında yer alıyor.

Ekolojik, arkeolojik ve kültürel önemi olan, bu bölge yaşayan bir doğal miras niteliğinde.  Adamızın en önemli ağacı zeytin, her türlü sevgi ve saygıyı fazlasıyla hak ediyor…